- Các sách
- Sách tự kỷ
3. Dạy trẻ hiểu và làm theo hướng dẫn
4. Dạy trẻ biết yêu cầuClip hướng dẫn cha mẹ và cán bộ y tế dạy trẻ biết yêu cầu:
Giới thiệu:
Trẻ bắt đầu học giao tiếp khi yêu cầu một thứ gì đó mà trẻ cần hoặc muốn. Cần tạo các cơ hội cho trẻ sử dụng từ ngữ để nói ra các nhu cầu của mình. Cha mẹ có vai trò quan trọng trong việc tạo ra môi trường để khuyến khích trẻ giao tiếp một cách hiệu quả.
Làm thế nào để hướng dẫn trẻ yêu cầu một vật:
Bước 1: Sắp xếp môi trường
- Đặt các đồ chơi hoặc thức ăn yêu thích của trẻ ở những nơi xa tầm với của trẻ hoặc trong các hộp chứa có nắp đậy chặt – đây chính là lúc trẻ cần đến sự giúp đỡ của cha mẹ và sẽ phải sử dụng cử chỉ điệu bộ, hình ảnh hoặc các cụm từ đơn giản để giao tiếp với cha mẹ.
Bước 2: Xác định sở thích của trẻ
- Việc xác định những hoạt động, trò chơi, hay thức ăn mà trẻ yêu thích là rất quan trọng. Đây sẽ là những thứ đầu tiên trẻ yêu cầu từ bạn.
- Lập một danh sách những thứ trẻ thích và sắp đặt những thứ này luôn có sẵn ở trong nhà.
- Việc dạy cho trẻ các từ ngữ để xác định những thứ trẻ muốn cũng rất quan trọng. Ví dụ, khi trẻ muốn lấy những chiếc kẹo, bạn có thể dạy trẻ nói “ăn kẹo”. Trẻ cũng nên học cách gọi tên các hoạt động thể chất. Ví dụ khi chơi trò xoay vòng quanh với trẻ, bạn có thể nói “xoay vòng nào”. Điều này giúp trẻ xác định được âm thanh nào cần phải bắt chước để có được thứ trẻ muốn.
Bước 3: Làm mẫu và luyện tập với trẻ
- Trẻ cần phải hiểu rằng sử dụng từ ngữ hay cử chỉ là những cách phù hợp để có được những gì trẻ cần hoặc muốn, không nên dùng những hành vi quấy khóc hay đập phá.
- Nếu trẻ muốn với lấy một thứ gì đó, lập tức đưa ra gợi ý bằng lời cho trẻ, ví dụ nói “bóng” hoặc “con muốn bóng,” tùy thuộc vào khả năng của trẻ. Tùy khả năng của trẻ mà chọn mức độ “ngôn ngữ” bạn yêu cầu từ con. Ví dụ, nếu con chưa nói được mà có thể bắt chước vận động thô, thì có thể làm mẫu xòe bàn tay để con bắt chước xin. Nếu con còn chưa thể bắt chước, thì trực tiếp cầm tay chỉ việc cho con. Dần dần khuyến khích con giao tiếp ở mức độ cao hơn, ví dụ như từ việc xòe bàn tay để xin, lên mức “ạ”, rồi “xin ạ”, rồi “con xin bóng ạ”. Hãy chờ đợi tới khi trẻ giao tiếp mắt với bạn hoặc có cố gắng bắt chước lại âm thanh hay bất kỳ một nỗ lực giao tiếp mà bạn mong muốn, lúc đó bạn hãy đưa vật đó cho trẻ.
- Khi trẻ đã bắt chước được khoảng 80%, bạn chỉ cần cho trẻ xem một vật mà trẻ muốn, ví dụ như quả bóng, và giữ im lặng chờ đợi cho tới khi trẻ tự nói “bóng” hoặc “con muốn bóng” để khuyến khích con giao tiếp chủ động. Khen ngợi và ôm trẻ khi trẻ tự nói ra yêu cầu hoặc ngay cả khi trẻ chỉ cần cố gắng để bắt chước.
- Nếu trẻ không thể bắt chước, cha mẹ tiếp tục đưa ra những gợi ý để trẻ tự đưa ra yêu cầu trước khi đưa ngay thứ đó cho trẻ. Điều này sẽ dạy cho trẻ về sự nhất quán và giúp trẻ biết cha mẹ muốn trẻ làm được gì.
Nguồn tài liệu:
Tarbox RSF, Wallace MD, Penrod B, Tarbox J. Effects of Three-Step Prompting on Compliance with Caregiver Requests. J Appl Behav Anal. 2007 Winter; 40(4): 703–706.
Phụ huynh nói gì?
Điều đầu tiên bạn cần nhớ là dạy con biết yêu cầu đúng với khả năng hiện có của con thôi. Có thể là chỉ là nhìn vào mắt mẹ, có thể chỉ là nói ra được tên đồ vật (phát âm không cần rõ ràng). Có thể chỉ cần con phát ra âm "xin" hoặc "ư ư" hướng vào mẹ. Có thể chỉ là xòe tay làm động tác xin. Nếu bạn yêu cầu con cao hơn nhiều quá so với mức hiện có, con sẽ không hiểu, thất vọng, cố giật lấy hoặc khóc, bài học sẽ thất bại trong nỗi chán nản của cả hai mẹ con. Trong video của A365, các bạn sẽ thấy cô Raina dạy cách yêu cầu với 2 bé. Bé trai hơn 6 tuổi, ngôn ngữ rất ít và hay mất tập trung. Bé gái hơn 3 tuổi, chưa có ngôn ngữ. Với bé trai, cô đưa một khối hình có số và yêu cầu bé trả lời đúng câu hỏi "số mấy?". Có lúc bé trả lời đúng (cậu bé này oách lắm lúc dùng tiếng Việt lúc hăng hái bắn cả tiếng Anh), có lúc bé lại đáp sai là "hình vuông, hình tròn". Cô kiên nhẫn gợi ý (dùng cả hai thứ tiếng mà cuối cùng cả hai vẫn hiểu nhau). Khi bé làm khá tốt rồi cô yêu cầu cao hơn chút là phải nhìn vào mắt cô khi nói. Bé rất mất tập trung nhưng cuối cùng cả hai vẫn vui vẻ. Với bé gái, vì bé chưa có ngôn ngữ, bài học vẫn như vậy nhưng bé chỉ cần xòe tay xin. Cô gợi ý bằng cách làm mẫu cho bé, nhưng khi bé không làm, cô cầm tay bé lật lên, giữ một chút ở tư thế xin cô, rồi đặt khối hộp vào tay bé. Món đồ chơi trong hình bạn không nhất thiết phải mua giống hệt nhé. Hãy dùng thứ gì con bạn thích là được. Đây cũng là video mà tôi trực tiếp cầm máy quay. Hôm thực hiện quay Raina cũng mới gặp các bé. Cô ấy có một thời gian ngắn để làm quen, đánh giá rất nhanh khả năng của các bé và đưa ra các bước dạy phù hợp. Khi bé thực hiện được rồi, những bài sau sẽ nâng dần yêu cầu lên. Các bạn hãy quan sát kỹ cách cô chờ đợi bé phản hồi, cả thái độ, giọng nói, không khí của bài học... Cô không nói quá nhiều, không nói to, luôn khuyến khích, tươi cười, thân thiện. Gần đây tôi có xem một số video khác trên mạng, thấy có những video người dạy nói quá nhiều, nói to, tôi không nghĩ đó là cách tốt. Nếu bé đã khóc, sợ hãi, mà vẫn cố ép cho bé làm bằng hết yêu cầu bài tập là càng không nên. Một số người dạy hay khuyên phụ huynh là phải "cứng rắn với trẻ khi dạy và làm đến cùng". Nhưng theo tôi, các bố mẹ nên thử một cách khác, đó là thay đổi chính mình, cách dạy của mình để dạy bé cho đến lúc bé học được. Chính mình phải nỗ lực đến cùng chứ không phải ép trẻ phải cố quá ngưỡng chịu đựng của chúng. Điều đó cũng không phải là quá khó. Và còn làm cả bé và cha mẹ thoải mái nhẹ nhàng. Có một số bé sẽ không bao giờ có ngôn ngữ (rất ít thôi). Dạy bé yêu cầu bằng cách đưa ra một tấm hình cũng là rất ổn. Quan trọng là bé có một cách thức giao tiếp phù hợp, không nhất thiết phải là ngôn ngữ. Bé sẽ vẫn sống vui vẻ hạnh phúc trong thế giới của bé, phải vậy không?
