- Các sách
- Sách tự kỷ
1. Thông tin chung
Sử dụng cụm từ ngắn, không sử dụng quá nhiều từ có thể làm trẻ bị rối.
Đưa ra 1 hướng dẫn một lần (Ví dụ: “Lấy quả bóngl” hoặc “Cất đồ chơi”).
Không hỏi câu hỏi mang tính chất hướng dẫn (Ví dụ: Không nên nói “Tại sao con không cất đồ chơi ”, hãy nói “cất đồ chơi đi ”).
Trước khi nói hướng dẫn, hãy nói “Tuấn, nhìn mẹ này”.
Cố gắng ngồi ở tầm của trẻ để trẻ nhìn thấy cử chỉ và giao tiếp mắt với bạn.
Khi đứa trẻ muốn hoặc yêu cầu một cái gì đó, cha mẹ không nên đáp ứng ngay, hãy đợi đến khi trẻ nhìn bạn khi trẻ yêu cầu vật đó thì mới đưa cho trẻ.
Một số trẻ có thể nhạy cảm hơn với âm thanh lớn, và điều này có thể khiến trẻ xao lãng và không hiểu hướng dẫn của bạn.
Giữ giọng nói của bạn ở âm lượng và giai điệu vừa phải để trẻ có thể lắng nghe tốt nhất.
Sử dụng việc chơi có thể có lợi để khuyến khích trẻ nói.
Một đứa trẻ sẽ có thêm động lực để nói ra khi yêu cầu hoặc muốn một quả bóng yêu thích hơn là dùng khối hộp mà trẻ không quan tâm để kích thích trẻ giao tiếp.
Bày thức ăn ưa thích của trẻ ra bàn và khuyến khích trẻ nói “ĂN THÊM” cũng có thể giúp trẻ sử dụng ngôn ngữ phù hợp.
Thay vì nói từ “KHÔNG”, dạy cho trẻ những việc làm thay thế.
Nếu bạn không muốn trẻ chạm vào một cái gì đó khác, bạn có thể nói “Hãy xếp hết hình của con đi Thanh”.
Thay vì nói “KHÔNG” hoặc la mắng trẻ, cha mẹ có thể hướng dẫn trẻ tham gia một hoạt động mà có mục đích hơn.
Hầu hết trẻ tự kỷ gặp khó khăn trong việc hiểu hướng dẫn hoặc câu dài dòng.
Sẽ có lợi cho trẻ nếu trẻ có 1 danh sách các việc cần phải làm, khi đó trẻ sẽ biết trước các việc của mình.
Ví dụ cho hoạt động Đánh răng: Cha mẹ có thể sử dụng hướng dẫn là một bảng biểu bằng hình ảnh gồm các bước và các dụng cụ cần thiết để giúp trẻ tự đánh răng.
Supporting Your Child’s Commmunication Skills, Zero to three.
Verbal Behavior by B. F. Skinner William James Lectures Harvard University 1948
Basic Strategies for Better Communication, www.autism-help.org.
Clip hướng dẫn cha mẹ và cán bộ y tế dạy trẻ giao tiếp:
Giới thiệu:
Giao tiếp là kỹ năng hiểu ngôn ngữ và các cử chỉ phi ngôn ngữ, cùng với sự phản hồi lại. Hầu hết trẻ em học cách giao tiếp để tương tác với mọi người xung quanh và để được đáp ứng nhu cầu. Nhu cầu giao tiếp sẽ lớn hơn khi trẻ đến trường, và ở trường, mọi người muốn trẻ biết hát, biết trả lời câu hỏi, biết gọi tên những đồ vật xung quanh. Cha mẹ đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra môi trường để trẻ giao tiếp và cải thiện kỹ năng giao tiếp ở trẻ.
Chức năng của giao tiếp:
Thông thường, trẻ học ngôn ngữ để thực hiện các mục đích chính như:
- Để yêu cầu: trẻ muốn lấy một cái gì đó. VD: Trẻ nhìn thấy bánh, nhìn về phía mẹ và nói “Con muốn ăn bánh”
- Nhắc lại lời người khác.
- Gọi tên đồ vật mà trẻ nhìn thấy quanh mình. VD: Trẻ trông thấy cái bánh và nói “Đây là bánh”
- Trả lời câu hỏi: VD: (Mẹ hỏi “Con bao nhiêu tuổi?”) “Con 5 tuổi.”, (Mẹ hỏi “Màu gì đây?”) “Màu đỏ.”
- Để từ chối. VD: trẻ đẩy tay người khác hoặc trẻ nói “Con không ăn nữa”
- Gây sự chú ý/ khoe. VD: trẻ gọi “mẹ ơi, nhìn này” hoặc trẻ chưa biết nói có thể mang đồ lại khoe mẹ
- Tìm kiếm thông tin. VD: “Cái gì đây ạ?”, hoặc với trẻ chưa biết nói, có thể nhìn/chỉ vào vật nào đó, rồi quay sang nhìn mẹ, rồi lại quay lại nhìn vật nhằm thể hiện sự tò mò của mình để mẹ giải thích
- Tự trấn an. VD: Một số trẻ hát/lặp lại một số câu nào đó khi trẻ lo lắng hoặc bực dọc
Trẻ cũng sử dụng ngôn ngữ khi chia sẻ cảm xúc (“con bực quá”, “ôi vui quá!”, v.v.), cao hơn kết hợp các mục tiêu giao tiếp trên đây một cách linh hoạt, như tường thuật lại các sự việc xảy ra ở lớp, chơi đóng vai v.v.
Làm thế nào để dạy trẻ giao tiếp phù hợp:
Sử dụng ngôn ngữ đơn giản, cụ thể và rõ ràng
Cho trẻ thời gian để phản hồi
- Cho trẻ ít nhất 10 giây để hiểu lời hướng dẫn của cha mẹ.
- Nhắc lại câu hỏi liên tục có thể gây rối và làm trẻ khó hiểu, nên đảm bảo là khi con chú ý hẵng đưa ra hướng dẫn, và chờ con
Đảm bảo con chú ý tới bạn trước khi nói chuyện với con
- Loại bỏ các yếu tố xao nhãng (con mải chơi với đồ chơi, iPad hoặc xem ti vi) trước khi giao tiếp với con
- Hình thành giao tiếp mắt với trẻ: ngồi ở tầm của trẻ để trẻ nhìn thấy cử chỉ và giao tiếp mắt với bạn, khi trẻ muốn hoặc yêu cầu một cái gì đó, cha mẹ không nên đáp ứng ngay, hãy đợi đến khi trẻ nhìn bạn để yêu cầu vật đó thì mới đưa cho trẻ
Hình thành giao tiếp mắt với trẻ
Giữ cho âm lượng và giọng nói của bạn nhẹ nhàng
Tăng động lực cho trẻ giao tiếp bằng cách sử dụng đồ vật, đồ chơi mà trẻ rất thích
Tạo cho con nhiều cơ hội giao tiếp nhất thông qua các hoạt động sinh hoạt hằng ngày
- Cho con cơ hội thể hiện nhu cầu cơ bản (con muốn uống nước, muốn đi chơi v.v): việc đáp ứng quá đầy đủ nhu cầu ăn uống của con hiện nay khiến con không cần giao tiếp để thể hiện các nhu cầu này.
- Cho con cơ hội lựa chọn: con được chọn ví dụ như uống nước cam hay uống sữa, ăn cơm bằng bát màu vàng hay màu xanh, v.v. (tùy mức độ hiểu của con mà con chọn bằng cách chỉ tay, hay mẹ hỏi “con thích bát nào”), chọn một đồ chơi trong 2,3 loại đồ chơi, v.v.
Tránh nói tiêu cực
Chia hướng dẫn thành các bước nhỏ và dùng các cụm từ đơn giản
Nguồn tài liệu:
Phụ huynh nói gì?
Giao tiếp ở tuổi thơ ấu của trẻ bao gồm lời nói và cử chỉ với bố mẹ và người thân, để đạt những mục đích chủ yếu sau: - Gọi tên đồ vật, sự vật - Nói lên nhu cầu, đề nghị, cảm xúc - Trả lời các câu hỏi Tất cả các bé tự kỷ của chúng ta khiếm khuyết nghiêm trọng lĩnh vực này. Ngôn ngữ và cử chỉ có thể không có, có thể chậm muộn, hoặc không phù hợp. Cũng rất buồn phải nói với các bạn rằng, kể cả khi chúng ta đã dạy con rất tốt, kể cả khi bé rất đáp ứng các trị liệu, thì cho đến mãi về sau này, khả năng giao tiếp, cách sử dụng ngôn ngữ, cử chỉ, vẫn có những gì đó cứng nhắc, không hoàn toàn tự nhiên, nhuần nhuyễn. Nhưng không sao phải không, nếu trong cuộc sống mọi người thân thiện, chia sẻ, chấp nhận sự khác biệt. A365 sẽ giới thiệu một số video trong chủ đề giao tiếp, mà đầu tiên là video thông tin chung. Hãy xem kỹ vídeo này nhé. Các bạn sẽ thấy 6 chiến lược chung mà chúng ta đã điểm qua ở trên, sẽ được áp dụng linh hoạt trong quá trình can thiệp về giao tiếp cho trẻ. Theo trải nghiệm của tôi, một người cũng khá thành công trong việc xây dựng giao tiếp cho Khoai, thì có một số chú ý sau cần nhấn mạnh với phụ huynh mới: 1. Hãy nhớ giao tiếp không chỉ là lời nói. Giao tiếp bao gồm cả các cử chỉ, dấu hiệu, biểu cảm. Các bạn cần trân trọng và khuyến khích mọi dấu hiệu giao tiếp của con, củng cố khen ngợi và nâng dần lên, chứ không yêu cầu gắt gao và ép buộc. Ép buộc nếu không giết chết mong muốn giao tiếp, thì nó cũng chỉ tạo ra giao tiếp gượng gạo, và nguy hiểm hơn, là những tổn thương sẽ tích tụ dần trong tâm hồn đứa trẻ. 2. Ngôn ngữ chỉ hiệu quả khi có chức năng giao tiếp, còn sự thuộc lòng và nhại lại được các từ thì không có ý nghĩa gì nhiều. Vì vậy mà bạn hãy cố gắng dạy từ ngữ và lời nói cho con trong các tình huống giao tiếp, hơn là nạp ngôn từ tĩnh. Bạn hãy theo dõi quá trình phát triển vốn từ của con, nếu con biết nói từ nào là dùng được từ ấy trong đời sống thì mới là hiệu quả, còn nếu vốn từ của con tích lũy nhanh và nhiều nhưng lại không biết dùng đúng lúc đúng chỗ, thì có lẽ bạn cần điều chỉnh lại cách dạy cho con. 3. Con bạn luôn hiểu nhiều hơn là sự thể hiện ra bên ngoài, vì con khó khăn trong thể hiện, nên bạn đừng hấp tấp nhé. Hãy chờ đợi sự phản hồi của con lâu hơn với các bạn bình thường khác. Xem kỹ các đoạn video, bạn sẽ thấy cách giao tiếp của các cô giáo có những đặc điểm sau: - Nói ít, chậm, rõ: không được nói quá nhiều làm nhiễu thông tin, không được nói to, quát to làm kém đi sự khuyến khích và thân mật với trẻ - Chờ phản hồi ít nhất là 10 giây hoặc có thể lâu hơn. Điều này có thể khó đối với một vài phụ huynh mới. Nhiều bạn phàn nàn rằng, nếu không nhanh con đã giật đồ trên tay mẹ hoặc bỏ đi chỗ khác mất rồi. Bí quyết nằm ở chỗ, bạn phải lượng được khả năng của con để đón lấy một phản hồi thích hợp. Ví dụ, bạn đưa ra một món đồ chơi. Ở mức độ thấp, chỉ cần con đưa mắt lên nhìn vào mắt mẹ một giây là đạt, bạn nên khen và đưa ngay đồ cho con. Ở mức độ khá hơn, bạn giữ cho con nhìn lâu hơn, hoặc phát ra một cử chỉ xin (có thể bạn phải cầm tay con hướng dẫn xin). Mức độ cao hơn nữa, bạn có thể chờ trẻ phát ra lời nói, không yêu cầu phải phát âm chuẩn ngay. Con đang ở mức độ nào, bạn trông đợi phản hồi ở mức đó đã, rồi nâng dần lên. Như vậy cả bạn và con đều không cảm thấy căng thẳng. Khoai là cậu bé 39 tháng tuổi chưa có ngôn ngữ. Lúc đó 100% không giao tiếp mắt, sẵn sàng chơi một mình cả ngày, mẹ đi đâu về cũng không buồn nhìn lên. Gọi tên không quay lại chứ đừng nói đến hỏi mà có phản hồi. Không hề có ngôn ngữ cử chỉ dù là một cái ạ, cái gật đầu hay lắc. Nhưng mở máy tính và chơi game thì thành thạo. Việc dạy con giao tiếp và dạy ngôn ngữ + cử chỉ đã qua một thời gian dài gian nan, nhưng cũng rất hiệu quả, vì tôi luôn giữ những nguyên tắc trên và luôn đưa vào tình huống trong cuộc sống. Cũng buồn cười là cho đến lúc vào lớp 1, anh ta vẫn có những nhầm lẫn ngộ nghĩnh về ngôn ngữ, ví dụ như nói "quả chín", thì anh ta nghĩ là sẽ có "quả mười", Tết đến người ta chúc "năm mới" thì anh ta bảo "năm sáu" chứ. Nhưng nói chung mọi thứ đến bây giờ cũng ổn cả. Về độ quan sát tinh tế trong giao tiếp, giờ đây anh ta biết lúc nào mẹ vui, lúc nào mẹ giận, có khi còn nhanh hơn cả ...bố anh ta. Ở trường thì ngôn ngữ và giao tiếp của anh thua xa bạn bè, nhưng không sao, vẫn đi đóng kịch được. Các bạn đóng Thạch Sanh, Công chúa, thì anh ta đóng con đại bàng thôi, chạy ra vỗ cánh kêu ồ ồ rồi chạy vào, rất đạt. Nói chung là giai đoạn khó khăn về giao tiếp tuổi nhỏ đã trôi qua. Và hiện tại tất nhiên là Khoai sẽ gặp những khó khăn mới về giao tiếp với bạn bè cùng tuổi.
